
“É preciso invertir a opinión xeral segundo a cal a motivación para concibir outro estado de cousas é a dureza dunha situación ou os sufrimentos que ela impón; sucede xustamente o contrario: só dende o día en que se pode concibir outro estado de cousas, unha nova luz alumea as nosas penurias e sufrimentos, e DECIDIMOS que estes son insoportables”.
Isto di Jean Paul Sartre nun lugar de O Ser e a Nada. E a continuación insiste: “É a partir de que se proxecta cambiar unha situación que esta se manifesta como intolerable”.
Atopámonos arestora nunha situación na que a realidade que estamos a vivir se nos presenta, ademais de como dramática, como intolerable. E na propia cualificación da mesma como inadmisible vai implícito o imperativo da súa transformación. Daquí que a Aula Castelao decidise adicar a XXXI SGF ao tema da revolución en tanto cambio cualitativo. As diferentes persoas que nos honraron coa súa presenza aquí e analizaron o tema proposto ao longo desta semana viñeron incidindo en tres liñas sobre as que nós queremos estructurar estas Conclusións:
1ª) Como é a realidade na que vivimos (como é no económico, no social, no político e no cultural).
2ª) Cales son as causas desta realidade.
3ª) O imperativo que se deriva das anteriores – que se deriva, por tanto ,da análise da realidade e da identificación das súas causas-: este imperativo consiste en amosar a necesidade dunha mudanza na base, dunha revolución, en contraposición ás outras dúas respostas posibeis ao estado de cousas padecido: a rebeldía sen programa, que queda en mero estoupido estéril, e por outro lado, a introxección da impotencia.
A nosa realidade económica ten un nome: chámase “modo de produción capitalista”. É hora xa de abandonar os eufemismos. O funcionamento deste non ten como finalidade a producción de bens que satisfagan as necesidades de todos, senón que a súa lei é a do beneficio privado baixo un réxime de propiedade absolutamente desigual. A desigualdade non é, pois, unha consecuencia accidental do sistema capitalista, senón o principio sobre o que éste se ergue. Como dixo Marx, o Capital só pode vivir á maneira dun vampiro, e nunca hai suficiente sangue que o colme.
A crise económica que estamos a padecer non é máis que unha consecuencia lóxica dun feito constatable: a voracidade do capital non ten barreiras de contención de seu, e o único que fixo que este amosase unha face máis mol ou máis dura dependeu unicamente de medidas de control contra perigos que ameazaban con derrubalo. A socialdemocracia comezou a perder sentido para este no preciso momento no que o único sistema con forza para lle facer fronte –a URSS- cae. O sistema parece non precisar hoxe de carautas , e volve deixar ao descuberto unha realidade interna que nunca deixou de existir: as clases sociais.
Sabemos que este sistema económico se rixe polo só principio do beneficio, no que o único valor é o valor de cambio, por obra do cal todo ben se convirte en mercadoría. Nel, as únicas relacións posibleis son a da acumulación do capital por parte da clase propietaria a expensas da explotación da clase maioritaria, a clase traballadora hoxe abocada a non ter nin traballo, ou a emplazar un novo significante: “working poor”.
No económico, explotación; no social, exclusión.
A actual crise sistémica levou a desigualdade xa existente a niveis paroxísticos: desregulación económica, desemprego, precarización das condicións de traballo… Isto sumado á privatización dos servizos públicos -que podían contribuír a atenuar as consecuencias desta desigualdade-. O que constitúe unha clara mostra de que o capitalismo e as súas élites se enriquecen á conta de universalizar a pobreza.
No caso de Galicia, todo isto vén engadirse a unha operación levada a cabo dende hai anos de desmantelamento do noso tecido produtivo propio, a través do cal se nos condenou non só á dependencia económica e, senón incluso á alimentaria. Hoxe, a mocidade galega vese obrigada a emigrar para sobrevivir, como anteriormente se veu forzada a xeración dos nosos pais e a dos nosos avós.
No político, os Estados xa non agochan a súa función de simples xestores ao servizo do grande capital. Os nosos gobernos estanlle cedendo a xestión da nosa dignidade –o Dereito a unha educación digna e o Dereito a ser asistidos en caso de enfermidade- á voracidade absolutamente insaciable do mostro.
A situación é esperpéntica até o punto de que a Banca–rescatada dos seus desfalcos privados con capital público- atesoura vivendas desocupadas, mentres miles de familias non teñen un teito baixo o que habitar, sendo desafiuzadas polas forzas de seguridade que pagan cos seus impostos.
Ao tempo que sucede isto, ao tempo que se atenta reiteradamente contra a vida e a dignidade dos que estamos vivos, preséntasenos como inviolable “o dereito á vida dos non-natos”, desposuíndonos ás mulleres do Dereito a decidir sobre o noso corpo, coa finalidade de reverter as conquistas das loitas feministas encamiñadas a que ser muller non fose un destino ou unha condena.
Asistimos, en definitiva, a un valeiramento da categoría que as “democracias liberais”, ergueron como a súa grande bandeira contra o que chamaron –de forma perversa - o “totalitarismo”. Esta bandeira era a categoría de “cidadán” como “suxeito de dereitos”. Ben é certo que esta categoría non chegou a ser nunca universal. Mais hoxe a exclusión ten lugar no seo mesmo da propia categoría: os propios cidadáns están excluídos dos dereitos de cidadanía. A Socialdemocracia comezou a perder sentido para o capitalismo no preciso intre en que o ùnico sistema para lle facer fronte –a URSS- cae.
Unha vez que a loita de clases se volve facer evidente, o sistema capitalista volve poñer en acción mecanismos de defensa contra o seu derrube: tentar anular a conciencia desta, fomentando o enfrontamento dos traballadores entre sí: aos duns sectores laborais con outros, aos seguros cos precarios, aos do país cos inmigrantes… impedindo a fraternidade e garantindo a perpetuación do Sistema.
Asistimos, asemade, ou ben á criminalización da aposta revolucionaria, ou ben á súa ridiculización, en tanto ideoloxía obsoleta. Mais cómpre observar cómo certas aseveracións do Manifesto Comunista se amosan máis verdadeiras hoxe que no momento da súa escrita.
O que o sistema a estas alturas pretende é convertir a nosa pobreza material en miseria, despoxándonos dos medios que temos para tomar conciencia da realidade. E, nomeadamente, do princiapal destes: O pensamento como capacidade de distanciamento reflexivo, comprometido e crítico. A supresión da Filosofía no Ensino Medio é unha medida claramente encamiñada a desposuírnos da nosa autonomía intelectual fronte á ideoloxía dominante.
A Aula Castelao convoca, unha vez máis, ao retorno do pensamento filsoófico. Estamos vivindo unha regresión en dereitos e en condicións de vida materiais que nos retrotrán ao século XIX, onde se volve facer verdadeira a frase de Marx de que “o proletariado non ten nada que perder agás as súas cadeas”.
Galicia, pobo colonizado e explotado a un tempo, padece todas as eivas analizadas en grao superior. Na realidade galega, a opresión nacional e a explotación de clase alíanse, formando unha mesma e única contradición a superar:
-Nin a nosa economía,
-Nein os nosos conflictos propios,
-Nin a nosa identidade política son recoñecidos nin respetados.
Arrincóusenos a nosa Historia, a nosa Lingua, a nosa Dignidade. E a única entidade dun ser ao que non se lle permite decidir sobre si é a escravitude.
Nós pensamos que outro mundo, outra sociedade é posible. E temos claro que o que non é posible é outro capitalismo. Que un sistema que nace da desigualdade, e que medra en progresión directa co incremento da mesma, por moito que se reforme, nunca poderá ser igualitario.
A construción dun marco político e social xusto, de convivencia, onde se respete a dignidade humana pasa por que a clase traballadora, os desposuídos, os pobos colonizados asumamos a nosa identidade nacional e de clase. Pasa por constituírse en suxeito político consciente e organizado, para que o poder –esta vez si- pertenza ao pobo, xa que hoxe as nosas “democracias liberais” se están revelando como o que en esencia nunca deixaron de ser: unha combinación de “pluto-cracia” e de “olig-arquía”.
Se a asunción do internacionalismo proletario –entendendo este significante como unha toma de posición subxectiva e non como unha condición obxectiva- É a condición previa para calquera emancipación, a soberanía e a autodeterminación son os requisitos necesarios para poder levaja a cabo. Pois sen poder político para reapropiarnos e decidir sobre os nosos recursos todo o dito até aquí ficaría en pura teoría.
Dende a Aula Castelao de Filosofía pretendemos, nesta XXXI SGF, partindo do noso ámbito social específico de traballo –o do pensamento-, contribuír a unha transformación que cada día se nos amosa máis imprescindíbel.
No camiño cara unha sociedade sen clases, sen explotación, onde os individuos e os pobos se poidan desenvolver libremente precédennos moitos homes e mulleres, que nos deixaron o seu legado de pensamento, traballo e loita.
Non podemos permitirnos caer no desánimo nin na desesperanza. Acompáñanos a memoria, mais danos azos tamén o presente: as revolucións que hoxe están en curso e as que agardamos están por vir.
Pete Seeger, finado este ano, popularizou unha canción que se convertiu no grande himno do movemento polos Dereitos Civís en EE.UU. a partir da famosa Marcha do 63, “We shall overcome”, que dí así:
“No fondo do meu corazón eu teño fe,
Camiñaremos da man algún día,
Non temos medo hoxe,
Algún día venceremos”.
Isto di Jean Paul Sartre nun lugar de O Ser e a Nada. E a continuación insiste: “É a partir de que se proxecta cambiar unha situación que esta se manifesta como intolerable”.
Atopámonos arestora nunha situación na que a realidade que estamos a vivir se nos presenta, ademais de como dramática, como intolerable. E na propia cualificación da mesma como inadmisible vai implícito o imperativo da súa transformación. Daquí que a Aula Castelao decidise adicar a XXXI SGF ao tema da revolución en tanto cambio cualitativo. As diferentes persoas que nos honraron coa súa presenza aquí e analizaron o tema proposto ao longo desta semana viñeron incidindo en tres liñas sobre as que nós queremos estructurar estas Conclusións:
1ª) Como é a realidade na que vivimos (como é no económico, no social, no político e no cultural).
2ª) Cales son as causas desta realidade.
3ª) O imperativo que se deriva das anteriores – que se deriva, por tanto ,da análise da realidade e da identificación das súas causas-: este imperativo consiste en amosar a necesidade dunha mudanza na base, dunha revolución, en contraposición ás outras dúas respostas posibeis ao estado de cousas padecido: a rebeldía sen programa, que queda en mero estoupido estéril, e por outro lado, a introxección da impotencia.
A nosa realidade económica ten un nome: chámase “modo de produción capitalista”. É hora xa de abandonar os eufemismos. O funcionamento deste non ten como finalidade a producción de bens que satisfagan as necesidades de todos, senón que a súa lei é a do beneficio privado baixo un réxime de propiedade absolutamente desigual. A desigualdade non é, pois, unha consecuencia accidental do sistema capitalista, senón o principio sobre o que éste se ergue. Como dixo Marx, o Capital só pode vivir á maneira dun vampiro, e nunca hai suficiente sangue que o colme.
A crise económica que estamos a padecer non é máis que unha consecuencia lóxica dun feito constatable: a voracidade do capital non ten barreiras de contención de seu, e o único que fixo que este amosase unha face máis mol ou máis dura dependeu unicamente de medidas de control contra perigos que ameazaban con derrubalo. A socialdemocracia comezou a perder sentido para este no preciso momento no que o único sistema con forza para lle facer fronte –a URSS- cae. O sistema parece non precisar hoxe de carautas , e volve deixar ao descuberto unha realidade interna que nunca deixou de existir: as clases sociais.
Sabemos que este sistema económico se rixe polo só principio do beneficio, no que o único valor é o valor de cambio, por obra do cal todo ben se convirte en mercadoría. Nel, as únicas relacións posibleis son a da acumulación do capital por parte da clase propietaria a expensas da explotación da clase maioritaria, a clase traballadora hoxe abocada a non ter nin traballo, ou a emplazar un novo significante: “working poor”.
No económico, explotación; no social, exclusión.
A actual crise sistémica levou a desigualdade xa existente a niveis paroxísticos: desregulación económica, desemprego, precarización das condicións de traballo… Isto sumado á privatización dos servizos públicos -que podían contribuír a atenuar as consecuencias desta desigualdade-. O que constitúe unha clara mostra de que o capitalismo e as súas élites se enriquecen á conta de universalizar a pobreza.
No caso de Galicia, todo isto vén engadirse a unha operación levada a cabo dende hai anos de desmantelamento do noso tecido produtivo propio, a través do cal se nos condenou non só á dependencia económica e, senón incluso á alimentaria. Hoxe, a mocidade galega vese obrigada a emigrar para sobrevivir, como anteriormente se veu forzada a xeración dos nosos pais e a dos nosos avós.
No político, os Estados xa non agochan a súa función de simples xestores ao servizo do grande capital. Os nosos gobernos estanlle cedendo a xestión da nosa dignidade –o Dereito a unha educación digna e o Dereito a ser asistidos en caso de enfermidade- á voracidade absolutamente insaciable do mostro.
A situación é esperpéntica até o punto de que a Banca–rescatada dos seus desfalcos privados con capital público- atesoura vivendas desocupadas, mentres miles de familias non teñen un teito baixo o que habitar, sendo desafiuzadas polas forzas de seguridade que pagan cos seus impostos.
Ao tempo que sucede isto, ao tempo que se atenta reiteradamente contra a vida e a dignidade dos que estamos vivos, preséntasenos como inviolable “o dereito á vida dos non-natos”, desposuíndonos ás mulleres do Dereito a decidir sobre o noso corpo, coa finalidade de reverter as conquistas das loitas feministas encamiñadas a que ser muller non fose un destino ou unha condena.
Asistimos, en definitiva, a un valeiramento da categoría que as “democracias liberais”, ergueron como a súa grande bandeira contra o que chamaron –de forma perversa - o “totalitarismo”. Esta bandeira era a categoría de “cidadán” como “suxeito de dereitos”. Ben é certo que esta categoría non chegou a ser nunca universal. Mais hoxe a exclusión ten lugar no seo mesmo da propia categoría: os propios cidadáns están excluídos dos dereitos de cidadanía. A Socialdemocracia comezou a perder sentido para o capitalismo no preciso intre en que o ùnico sistema para lle facer fronte –a URSS- cae.
Unha vez que a loita de clases se volve facer evidente, o sistema capitalista volve poñer en acción mecanismos de defensa contra o seu derrube: tentar anular a conciencia desta, fomentando o enfrontamento dos traballadores entre sí: aos duns sectores laborais con outros, aos seguros cos precarios, aos do país cos inmigrantes… impedindo a fraternidade e garantindo a perpetuación do Sistema.
Asistimos, asemade, ou ben á criminalización da aposta revolucionaria, ou ben á súa ridiculización, en tanto ideoloxía obsoleta. Mais cómpre observar cómo certas aseveracións do Manifesto Comunista se amosan máis verdadeiras hoxe que no momento da súa escrita.
O que o sistema a estas alturas pretende é convertir a nosa pobreza material en miseria, despoxándonos dos medios que temos para tomar conciencia da realidade. E, nomeadamente, do princiapal destes: O pensamento como capacidade de distanciamento reflexivo, comprometido e crítico. A supresión da Filosofía no Ensino Medio é unha medida claramente encamiñada a desposuírnos da nosa autonomía intelectual fronte á ideoloxía dominante.
A Aula Castelao convoca, unha vez máis, ao retorno do pensamento filsoófico. Estamos vivindo unha regresión en dereitos e en condicións de vida materiais que nos retrotrán ao século XIX, onde se volve facer verdadeira a frase de Marx de que “o proletariado non ten nada que perder agás as súas cadeas”.
Galicia, pobo colonizado e explotado a un tempo, padece todas as eivas analizadas en grao superior. Na realidade galega, a opresión nacional e a explotación de clase alíanse, formando unha mesma e única contradición a superar:
-Nin a nosa economía,
-Nein os nosos conflictos propios,
-Nin a nosa identidade política son recoñecidos nin respetados.
Arrincóusenos a nosa Historia, a nosa Lingua, a nosa Dignidade. E a única entidade dun ser ao que non se lle permite decidir sobre si é a escravitude.
Nós pensamos que outro mundo, outra sociedade é posible. E temos claro que o que non é posible é outro capitalismo. Que un sistema que nace da desigualdade, e que medra en progresión directa co incremento da mesma, por moito que se reforme, nunca poderá ser igualitario.
A construción dun marco político e social xusto, de convivencia, onde se respete a dignidade humana pasa por que a clase traballadora, os desposuídos, os pobos colonizados asumamos a nosa identidade nacional e de clase. Pasa por constituírse en suxeito político consciente e organizado, para que o poder –esta vez si- pertenza ao pobo, xa que hoxe as nosas “democracias liberais” se están revelando como o que en esencia nunca deixaron de ser: unha combinación de “pluto-cracia” e de “olig-arquía”.
Se a asunción do internacionalismo proletario –entendendo este significante como unha toma de posición subxectiva e non como unha condición obxectiva- É a condición previa para calquera emancipación, a soberanía e a autodeterminación son os requisitos necesarios para poder levaja a cabo. Pois sen poder político para reapropiarnos e decidir sobre os nosos recursos todo o dito até aquí ficaría en pura teoría.
Dende a Aula Castelao de Filosofía pretendemos, nesta XXXI SGF, partindo do noso ámbito social específico de traballo –o do pensamento-, contribuír a unha transformación que cada día se nos amosa máis imprescindíbel.
No camiño cara unha sociedade sen clases, sen explotación, onde os individuos e os pobos se poidan desenvolver libremente precédennos moitos homes e mulleres, que nos deixaron o seu legado de pensamento, traballo e loita.
Non podemos permitirnos caer no desánimo nin na desesperanza. Acompáñanos a memoria, mais danos azos tamén o presente: as revolucións que hoxe están en curso e as que agardamos están por vir.
Pete Seeger, finado este ano, popularizou unha canción que se convertiu no grande himno do movemento polos Dereitos Civís en EE.UU. a partir da famosa Marcha do 63, “We shall overcome”, que dí así:
“No fondo do meu corazón eu teño fe,
Camiñaremos da man algún día,
Non temos medo hoxe,
Algún día venceremos”.
Montserrat Fernández Arén
Conclusións da XXI Semana Galega de Filosofía